Werandy, „Chłodnie”

Werandy

Specyficzną, a dziś w Górach Izerskich w odróżnieniu od Karkonoszy, o dziwo, niezbyt częstą przybudówką jest przeszklona weranda przed główną ścianą szczytową. Służyć mogła jako letnia restauracja a znana jest na przykład ze starych ilustracji Jabloneckiej Chaty lub domu nr 22 w Jizerce, gdzie swego czasu była gospoda. Prosta konstrukcja jest w przeważającej części wypełniona ciągłym szeregiem okien, podzielonych na małe pola, poza tym w prosty sposób odeskowana. Do werandy wchodziło się zazwyczaj przez centralnie usytuowane drzwi zorientowane na oś domu. Prawdopodobnie dlatego, że turystyka w Karkonoszach rozwijała się szybciej, przeszklone werandy o konstrukcji ramowej dobudowywane przed ścianę frontową izby mieszkalnej były tu dużo częstsze. Zdarzały się też werandy piętrowe, a więc ingerujące wysoko w przestrzeń szczytu.
Było to możliwe za sprawą ich samodzielnego, dwuspadowego dachu typu płatwiowego o nachyleniu z reguły mniejszym niż miał główny dach budynku. Kolejne przeszklone werandy z dachem jednospadowym powstawały wzdłuż bocznej ściany wejściowej domu w miejscu starszego krytego przedsionka

„Chłodnie”

Szczególnym typem przybudówek typowym dla Gór Izerskich są tzw. „chłodnie” szlifierni szkła. Szlifiernie to budynki, które zachowują charakter tradycyjnych wiejskich domów, ale różnią się od nich usytuowaniem blisko cieków wodnych, często na stokach o znacznym spadku, a także większą liczbą okien w izbach. Ich charakterystyczną częścią są wysokie granitowe podmurówki wyrównujące dużą różnicę terenu (często nawet 6 metrów) i tzw. „chłodnie”, potężne, kamienne przybudówki przed ścianą szczytową lub przy ścianie bocznej, z dachem jednospadowym, które kryły w sobie koła wodne, a później turbiny poruszające układ napędowy szklarskich maszyn szlifierskich, umieszczonych w głównej izbie. Dawne szlifiernie z pozostałościami „chłodni” do dziś znajdziemy na stokach wzdłuż gwałtownych potoków w Malym i Velkim Semerinku w Janovie nad Nisou, nad Pekelskim Potokiem, na Tichej Říčce i Jedlovej w miejscowości Josefův Důl, nad potokiem Vábrloch w Albrechticích, nad Kamenicą od miejscowości Josefův Důl po Tanvald, wzdłuż Desnej i jej dopływów. Obecnie zachowały się tylko we fragmentach.

Jak postępować przy planowaniu przybudówek do budynków o tradycyjnym charakterze, i to zarówno do zachowanych dawnych domów, jak i do nowych budynków w duchu tradycji? W obu przypadkach podstawowa reguła jest następująca: respektować opisane powyżej cechy, jak kształt, wielkość, proporcje i zasady konstrukcyjne pierwotnego budownictwa ludowego.