Ryzalit

Od czasów, gdy w Górach Izerskich zadomowiła się więźba płatwiowa, zaczęto ją stosować między innymi także nad przedsionkiem przed wejściem do sieni. Równoramienny dwuspadowy daszek prostopadły do podłużnej strony domu przykrywał przestrzeń parteru przed wejściem do dawnych chałup i nowo budowanych domów.

Mimo że w pełni funkcjonalny jest tylko w przypadku, gdy wchodzimy do domu prostopadle do krawędzi okapu (odprowadza deszcz i śnieg zsuwający się z dachu na boki), stał się popularnym elementem także na budynkach z przyzbą i wejściem wzdłuż okapowej krawędzi domu. Chodzi jednak o element powszechny jedynie w Górach Izerskich, w Karkonoszach nie występuje. Także ten przedsionek ma konstrukcję ramową, pokrytą pionowymi deskami z listwami na szczelinach.

Wąska, piętrowa przybudówka w miejscu wejścia do domu kryta protopadłym, przeważnie dwuspadowym, wyjątkowo mansardowym dachem, to ryzalit (nazwa pochodzi od włoskiego risalto – występ), czyli środkowa część budynku wystająca na całej wysokości przed lico fasady, tutaj z podłużnej strony domu.

Ryzalit przy górskich chałupach Gór Izerskich i Karkonoszy rozwiązywał zarówno problem przedsionka prowadzącego do pierwotnego domostwa, jak i powiększenia powierzchni mieszkalnej na poddaszu, gdzie powstawała izdebka wykorzystywana latem przez gości – letników.

Konstrukcja ryzalitu przy budynkach zrębowych bywa prawie wyłącznie ramowa, fasada jest pokryta ciesielskim, pionowym deskowaniem, często bez poziomego podziału.

W nowszych zrębowych domach rzemieślników w Górach Izerskich spotykamy się czasem z murowanym ryzalitem między dwoma zrębowymi częściami domu. Kompozycja okien ryzalitu jest najwyżej dwuosiowa. W szczytach ryzalitów z początku dwudziestego wieku zachowane są elementy dekoracyjne, secesyjnie wykończone i ciesielskie, podobnie jak motywy secesyjne widoczne w kształcie okien i opasek okiennych, często różniących się od okien pierwotnego budynku. Na oknach możemy wyraźnie dostrzec różnicę w czasie powstania poszczególnych części domu. W budynkach murowanych ryzalit jest wkomponowany w fasadę, która bywa symetryczna względem osi jako wspomnienie kompozycji klasycystycznych, często jest ukształtowana w stylu historyzującym.

Ryzalit także dziś jest ulubionym typem przybudówki przy wejściu do domu, zapewnia też doświetlenie części poddasza dzięki oknu w jego szczycie. Ważne jest rozwiązanie kwestii wejścia – jeśli wchodzimy prostopadle do domu, jesteśmy podczas wchodzenia chronieni przed zsuwającym się śniegiem za pomocą dachu dwuspadowego, jeśli wchodzimy po przyzbie albo inaczej wzdłuż domu odpowiednie jest częściowe wysunięcie dachu wzdłuż odcinka wejściowego.