Ochrona zabytków na terenie Karkonoszy i Gór Izerskich

Na marginesie należy jeszcze wspomnieć, że na obu omawianych pogórzach w sprawie wyglądu nowej czy adaptowanej budowli mogą się wypowiadać także organy państwowej ochrony zabytków. Oprócz poszczególnych budynków uznanych za zabytki kultury (lub techniki), jakimi są nie tylko zamki, pałace i kościoły, ale w znacznej liczbie także obiekty reprezentujące architekturę ludową, niektóre krzyże i kapliczki, mostki i kilka dawnych budowli przemysłowych, mamy zarówno w Karkonoszach, jak i w Górach Izerskich tereny objęte obszarową ochroną zabytków. W Karkonoszach jest to wiejski obszar zabytkowy Horní Štěpanice oraz wiejskie strefy zabytkowe Dolní Vernéřovice, Šímovy Chalupy, Modrý Důl i Velké Tippeltovy Boudy, z kolei w Górach Izerskich wiejski obszar zabytkowy Jizerka.

Ogólnie można powiedzieć, że organy państwowej ochrony zabytków nadzorują zachowanie wartości kulturowych i historycznych, a ze względu na krajobraz także zachowanie i utrzymanie istotnych lub charakterystycznych cech krajobrazu, wynikających z ich przyrodniczej konfiguracji lub z działalności człowieka. Dla organów państwowej ochrony zabytków podczas rekonstrukcji ważne są zawsze konkretnie: ogólny kształt (wielkość) obiektu, wysokość kalenicy, nachylenie dachu, podział architektoniczny poszczególnych fasad, zachowanie pierwotnych materiałów czy zastąpienie nieodwracalnie uszkodzonych materiałów tradycyjnymi materiałami, ważny jest także sposób obróbki, wykonania, wykończenia powierzchni itd. W sferze zainteresowań jest również ochrona otoczenia zabytków kultury, gdzie konkretnie przynależą płoty czy mury ogrodzeniowe, a także różne budynki uzupełniające, które mogłyby swoją kubaturą lub wyglądem zakłócić postrzeganie właściwych zabytków kultury. Podobne szczegóły są przedmiotem zainteresowania organów państwowej ochrony zabytków także w przypadku budowania nowych obiektów na terenach objętych obszarową ochroną zabytków. Tutaj jednak ocenia się dodatkowo proponowane usytuowanie nowej budowli (np. budowanie na historycznej działce budowlanej będzie oceniane inaczej niż budowa „na surowym korzeniu”) w ramach określonego terenu czy siedliska (wpływ na gęstość zabudowy) i ponownie wielkość obiektu (liczba kondygnacji, często rozstrzygana już w ramach planu zagospodarowania przestrzennego konkretnego siedliska) oraz jego oddziaływanie w bliższym i dalszym otoczeniu. W przypadku obszarów górskich z wieloma możliwościami widoków z różnych miejsc ocenia się tu także zachowanie charakteru krajobrazu danej lokalizacji. Wszystko, co zostało opisane powyżej, musi być oczywiście zgodne z obowiązującą dokumentacją w zakresie planowania przestrzennego danego siedliska.

Najważniejszymi normami prawnymi, stanowiącymi podstawę do wydawania wiążących stanowisk i regulującymi postępowanie z zasobem zabytkowym w ogóle, są;

1) Ustawa nr 20/1987 Sb.[DzU], o państwowej ochronie zabytków, w brzmieniu późniejszych przepisów,
2) Rozporządzenie nr 66/1988 Sb., w sprawie wykonania ustawy o państwowej ochronie zabytków, w brzmieniu późniejszych przepisów,
3) Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Architektonicznego Europy nr 73/2000 zbioru umów międzynarodowych,
4) Europejska Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Archeologicznego nr 99/2000 zbioru umów międzynarodowych,
5) Europejska Konwencja o Krajobrazie nr 13/2005,
6) Rozporządzenie rządu nr 127/1995 Sb., o uznaniu terenów jednolitych części wybranych miast i gmin z zachowanymi kompleksami architektury ludowej za obszary zabytkowe pod ochroną (VPR [wiejski obszar zabytkowy] Horní Štěpanice i VPR Jizerka)
7) Zarządzenie Ministerstwa Kultury nr 413/2004 Sb., o uznaniu terenów z historycznym otoczeniem w wybranych miejscowościach i ich częściach za strefy zabytkowe oraz określenie warunków ich ochrony (VPZ [wiejska strefa zabytkowa] Dolní Vernéřovice, Šímovy Chalupy, Modrý Důl, Velké Tippeltovy Boudy).

Państwowa ochrona zabytków jest zorganizowana pod względem terytorialnym w gminach z rozszerzonymi kompetencjami i w krajach. W ten sposób trochę niepraktycznie jako organizacje wydające odpowiednie wiążące stanowiska w zakresie państwowej ochrony zabytków dla Parku Krajobrazowego Góry Izerskie i Karkonoskiego Parku Narodowego działają urzędy od razu kilku gmin z rozszerzonymi kompetencjami (Trutnov, Vrchlabí, Jilemnice, Tanvald, Jablonec nad Nisou, Liberec, Frýdlant) oraz dwa urzędy krajów (Hradec Králové a Liberec). Z tymi wszystkimi urzędami można się kontaktować za pośrednictwem poczty elektronicznej, skrzynek urzędowej poczty elektronicznej, telefonicznie i osobiście w godzinach pracy tych urzędów.

Tak samo, jak przy ocenianiu budowli z punktu widzenia ochrony przyrody, także w tym przypadku wszystkim inwestorom zalecamy omówienie ich planów w ramach konsultacji z organami państwowej ochrony zabytków jeszcze przed złożeniem wniosku o wydanie wiążącego stanowiska. Praktyka ta sprawdziła się szczególnie w przypadku bardziej skomplikowanych planów budowlanych. Dzięki wcześniejszemu omówieniu można osiągnąć konsensus jeszcze w okresie opracowywania dokumentacji projektowej, inwestor nie ponosi wtedy zbędnych wydatków na wprowadzenie koniecznych zmian.